Priyanshu

Bihar Board Class 8 Sanskrit Book Solutions Amrita Bhag 3 व्याकरणम् धातुरूपाणि

BSEB Bihar Board Class 8 Sanskrit व्याकरणम् धातुरूपाणि

दृश् – देखना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पश्यति – पश्यतः – पश्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – पश्यसि – पश्यथः – पश्यथ
3. उत्तमपुरुष: – पश्यामि – पश्यावः – पश्यामः ।

लुट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – द्रक्ष्यति – द्रक्ष्यतः – द्रक्ष्यन्ति
2. मध्यमपुरुष: – द्रक्ष्यसि – द्रक्ष्यथः – द्रक्ष्यथ
3. उत्तमपुरुष: – द्रक्ष्यामि – द्रक्ष्यावः – द्रक्ष्यामः

ललकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अपश्यत् – अपश्यताम् – अपश्यन्
2. मध्यमपुरुष: – अपश्यः – अपश्यतम् – अपश्यत
3. उत्तमपुरुषः – अपश्यम् – अपश्याव – अपश्याम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पश्यतु – पश्यताम् – पश्यन्तु
2. मध्यमपुरुषः – पश्य – पश्यतम् – पश्यत
3. उत्तमपुरुषः – पश्यानि – पश्याव – पश्याम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पश्येत् – पश्येताम् – पश्येयुः
2. मध्यमपुरुषः – पश्ये: – पश्येतम् – पश्येत
3. उत्तमपुरुषः पश्ययम् पश्येव पश्येम

याच् – माँगना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – याचति – याचतः – याचन्ति
2. मध्यमपुरुषः – याचथः – याचथ – उनमपुरुषः
3. उत्तमपुरुषः – याचामि – याचावः – याचाम:

लुट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – याचिष्यति – याचिष्यतः – याचिष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – याचिष्यसि – याचिष्यथः – याचिष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – याचिष्यासि – याचिष्याव: – याचिष्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. अयाचताम् – अयाचन् – अयाचतम् – अयाचन्
2. मध्यमपुरुष: – अयाचः – अयाचतम् – अयाचत
3. उत्तमपुरुष: – अयाचम् – अयाचाव – अयाचाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – याचतु – याचताम् – याचन्तु
2. मध्यमपुरुषः – याच – याचतम् – याचत
3. उत्तमपुरुषः – याचानि – याचाव – याचाम्

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – याचेत् – याचेताम् – याचेयुः
2. मध्यमपुरुष: – याचेः – याचेतम् – याचेत
3. उत्तमपुरुषः – याचेयम् – याचेव – याचम

या – गाना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – याति – यातः – यान्ति
2. मध्यमपुरुषः – यासि – याथ: – याथ
3. उत्तमपुरुषः – यामि – याव: – यामः

लट्लकारः (भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – यास्यति – यास्यतः – यास्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – यास्यसि – यास्यथः – यास्यथ
3. उत्तमपुरुषः – यास्यामि – यास्यावः – यास्यामः

ललकारः (भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम्। – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अयात् – अयाताम् – अयान्, – अयुः
2. मध्यमपुरुषः – अया: – अयातम् – अयात
3. उत्तमपुरुषः – अयाम् – अयाव – अयाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – यातु – याताम् – यान्तु
2. मध्यमपुरुषः – याहि – यातम् – यात
3. उत्तमपुरुषः – यानि – याव – याम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – यायात् – यायाताम् – यायुः
2. मध्यमपुरुषः – यायाः – यायातम् – यायात
3. उत्तमपुरुषः – यायाम् – यायाव – यायाम

दिव् – चमकना, जुआ खेलना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – दीव्यति – दीव्यतः – दीव्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – दीव्यसि – दीव्यथः – दीव्यथ
3. उत्तमपुरुष: – दीव्यामि – दीव्यावः – दीव्यामः

लुट्लकारः (भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – देविष्यति – देविष्यतः – देविष्यन्ति
2. मध्यमपुरुष: – देविष्यसि – देविष्यथः – देविष्यथ
3. उत्तमपुरुष: – देविष्यामि – देविष्याव: – देविष्यामः

लङ्लकारः (भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुष: – अदीव्यत् – अदीव्यताम् – अदीव्यन्
2. मध्यमपुरुष: – अदीव्यः – अदीव्यतम् – अदीव्यत
3. उत्तमपुरुष: – अदीव्यम् – अदीव्याव – अदीव्याम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – दीव्यतु – ‘दीव्यताम् – दीव्यन्तु
2. मध्यमपुरुषः – दीव्य – दीव्यतम् – दीव्यत
3. उत्तमपुरुषः – दीव्यानि – दीव्याव – दीव्याम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – दीव्येत् – दीव्येताम् – दीव्येयुः
2. मध्यमपुरुषः – दीव्ये – दीव्यतम् – दीव्येत
3. उत्तमपुरुष: – दीव्येयम् दीव्येव – दीव्येम

आप – प्राप्त करना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुष: – आप्नोति – आप्नुतः – आप्नुवन्ति
2. मध्यमपरुषः – आप्नोषि – आप्नुथः – आप्नुथ
3. उत्तमपुरुषः – आप्नोमि – आप्नुवः – आप्नुमः

लुट्लकारः (भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – आप्स्यति – आप्स्यतः – आप्स्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – आप्स्यसि – आप्स्यथः – आप्स्यथ
3. उत्तमपुरुषः – आप्स्यामि – आप्स्यावः – आप्स्यामः

लङ्लकारः (भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – आप्नोत् – आप्नुताम् – आप्नुवन्
2. मध्यमपुरुषः – आप्नाः – आप्नुतम् – आप्नुत
3. उत्तमपुरुषः – आप्नुवम् – आप्नुव – आप्नुम

लोट्लकार:

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – आप्नोतु – आप्नुताम् – आप्नुवन्तु
2. मध्यमपुरुषः – आप्नुहि – आप्नुतम् – आप्नुत.
3. उत्तमपुरुषः – आप्नवानि – आप्नवाव – आप्नवाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – आप्नुयात् – आप्नुयाताम् – आप्नुयुः
2. मध्यमपुरुषः – आप्नुयाः – आप्नुयातम् – आप्नुयात
3. उत्तमपुरुषः – आप्नुयाम् – आप्नुयाव – आप्नुयाम

इष् – इच्छा करना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – इच्छति इच्छतः – इच्छन्ति
2. मध्यमपुरुषः – इच्छसि – इच्छथः – इच्छथ
3. उत्तमपुरुषः – इच्छामि – इच्छावः – इच्छामः

लट्लकारः (भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – एषिष्यति – एषिष्यतः – एषिष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – एषिष्यसि – एषिष्यथः – एषिष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – एषिष्यामि – एषिष्याव: – एषिष्याम:

लङ्लकारः (भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – ऐच्छत् – ऐच्छताम् – ऐच्छन्
2. मध्यमपुरुषः – ऐच्छः – ऐच्छतम् – ऐच्छत
3. उत्तमपुरुषः – ऐच्छम् – ऐच्छाव – ऐच्छाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – इच्छतु – इच्छताम् – इच्छन्तु
2. मध्यमपुरुष: – इच्छ – इच्छतम् – इच्छत –
3. उत्तमपुरुषः – इच्छानि – इच्छाव – इच्छाम ।

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – इच्छेत् – इच्छेताम् – इच्छेयुः
2. मध्यमपुरुषः – इच्छेः – इच्छेतम् – इच्छेत
3. उत्तमपुरुषः – इच्छेयम् – इच्छेव – इच्छेम

प्रच्छ्-पूछना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पृच्छति – पृच्छतः – पृच्छन्ति
2. मध्यमपुरुषः – पृच्छसि – पृच्छथः – पृच्छथ
3. उत्तमपुरुषः – पृच्छामि – पृच्छावः – पृच्छामः

लुट्लकारः (भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – प्रक्ष्यति – प्रक्ष्यथः – प्रक्ष्यति
2. मध्यमपुरुषः – प्रक्ष्यसि – प्रक्ष्यथः – प्रक्ष्यथ –
3. उत्तमपुरुषः – प्रक्ष्यामि – प्रक्ष्याव: प्रक्ष्यामः

लङ्लकारः (भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अपृच्छत् – अपृच्छताम् – अपृच्छन्
2. मध्यमपुरुषः – अपृच्छः – अपृच्छतम् – अपृच्छत
3. उत्तमपुरुषः – अपृच्छम् – अपृच्छाव – अपृच्छाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पृच्छतु – पृच्छताम् – पृच्छन्तु
2. मध्यमपुरुषः – पृच्छ – पृच्छतम् – पृच्छत
3. उत्तमपुरुषः – पृच्छानि – पृच्छाव – पृच्छाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पृच्छेत् – पृच्छेताम् – पृच्छेयुः
2. मध्यमपुरुषः – पृच्छेः – पृच्छेतम् – पृच्छेत.
3. उत्तमपुरुषः – पृच्छेयम् – पृच्छेव – पृच्छेम

क्री-खरीदना (परस्मैपदी)
लट्लकार

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – क्रीणाति – क्रीणीतः – क्रीणन्ति
2. मध्यमपुरुषः – क्रीणासि – क्रीणीथः – क्रीणीथ.
3. उत्तमपुरुषः – क्रीणामि – क्रीणीवः – क्रीणीमः

लट्लकारः (भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – ऋष्यति – क्रेष्यतः – क्रष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – ऋष्यसि – क्रेष्यथः – क्रष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – ऋष्यामि – ऋष्यावः – ऋष्यामः

लङ्लकारः (भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अक्रीणात् – अक्रीणीताम् – अक्रीणन्
2. मध्यमपुरुष: – अक्रीणाः – अक्रीणीतम् – अक्रीणीत
3. उत्तमपुरुषः – अक्रीणाम् – अक्रीणीव – अक्रीणीम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – क्रीणातु – क्रीणीताम् – क्रीणन्तु
2. मध्यमपुरुषः – क्रीणीहि – क्रीणीतम् – क्रीणीत
3. उत्तमपुरुषः – क्रीणानि – क्रीणाव – क्रीणाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – क्रीणीयात् – क्रीणीयाताम् – क्रीणीयुः
2. मध्यमपुरुषः – क्रीणीयाः – क्रीणीयातम् – क्रीणीयात
3. उत्तमपुरुषः – क्रीणीयाम् – क्रीणीयाव – क्रीणीयाम

चुर् – चोरी करना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चोरयति – चोरयतः – चोरयन्ति
2. मध्यमपुरुषः – चोरयसि – चोरयथः – चोरयथ
3. उत्तमपुरुषः – चोरयामि – चोरयावः – चोरयामः

लट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चोरयिष्यति – चोरयिष्यतः – चोरयिष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – चोरयिष्यसि – चोरयिष्यथः – चोरयिष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – चोरयिष्यामि – चोरयिष्याव: – चोरयिष्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अचोरयत् – अचोरयताम् – अचोरयन्
2. मध्यमपुरुषः – अचोरयः – अचोरयतम्. – अचोरयत
3. उत्तमपुरुषः – अचोरयम् – अचोख्याव – अचोरयाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चोरयतु – चोरयताम् – चोरयन्तु
2. मध्यमपुरुषः – चोरय – चोरयतम् – चोरयत
3. उत्तमपुरुषः – चोरयाणि – चोरयाव – चोरयाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चोरयेत् – चोरयेताम् – चोरयेयुः
2. मध्यमपुरुषः – चोरयः – चोरयेतम् – चोरयेत
3. उत्तमपुरुषः – चोरयेयम् – चोरयेव – चोरयेम

चिन्त् – सोचना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चिन्तयति -चिन्तयतः -चिन्तयन्ति
2. मध्यमपुरुषः -चिन्तयसि – चिन्तयथः – चिन्तयथ
3. उत्तमपुरुषः – चिन्तयामि – चिन्तयावः – चिन्तयामः

लट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चिन्तयिष्यति – चिन्तयिष्यतः – चिन्तयिष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – चिन्तयिष्यसि – चिन्तयिष्यथः – चिन्तयिष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – चिन्तयिष्यामि – चिन्तयिष्याव: – चिन्तयिष्यामः

लङ्लकारः (भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अचिन्तयत् – अचिन्तयताम् – अचिन्तयन्
2. मध्यमपुरुषः – अचिन्तयः – अचिन्तयतम् – अचिन्तयत
3. उत्तमपुरुष: – अचिन्तयम् – अचिन्तयाव – अचिन्तयाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चिन्तयतु – चिन्तयताम् – चिन्तयन्तु
2. मध्यमपुरुषः – चिन्तय – चिन्तयतम् – चिन्तयत
3. उत्तमपुरुषः – चिन्तयानि – चिन्तयाव – चिन्तयाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – चिन्तयेत् – चिन्तयेताम् – चिन्तयेयुः
2. मध्यमपुरुषः – चिन्तयः – चिन्तयेतम् – चिन्तयेत
3. उत्तमपुरुषः – चिन्तयेयम् – चिन्तयेव – चिन्तयेम

पूज् – पूजा करना
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पूजयति – पूजयतः – पूजयन्ति
2. मध्यमपुरुषः – पूजयसि – पूजयथः – पूजयथ
3. उत्तमपुरुषः – पूजयामि – पूजयावः – पूजयामः

लुट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पूजयिष्यति – पूजयिष्यतः – पूजयिष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – पूजयिष्यसि – पूजयिष्यथः – पूजयिष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – पूजयिष्यामि – पूजयिष्यावः – पूजयिष्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुष: – अपूजयत् – अपूजयताम् – अपूजयन्
2. मध्यमपुरुषः – अपूजयः – अपूजयतम् – अपूजयत
3. उत्तमपुरुष: -अपूजयम् अपूजयाव अपूजयाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम्। – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पूजयतु – पूजयताम् – पूजयन्तु
2. मध्यमपुरुषः – पूजय – पूजयतम् – पूजयत
3. उत्तमपुरुषः – पूजयानि पूजयाव – पूजयाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पूजयेत् – पूजयेताम् – पूजयेयुः
2. मध्यमपुरुषः – पूजये: – पूजयेतम् – पूजयेत
3. उत्तमपुरुषः – पूजयेयम् – पूजयेव – पूजयेम

नम् – नमस्कार करना, झुकना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – नमति – नमतः – नमन्ति
2. मध्यमपुरुषः – नमसि – नमथः – नमथ
3. उत्तमपुरुषः – नमामि – नमावः – नमामः

लुट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुष: – नस्यति – नस्यतः – नंस्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – नस्यसि – नंस्यथः – नस्यथ
3. उत्तमपुरुषः – नस्यामि – नंस्यावः – नस्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम्। – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अनमत् – अनमताम् – अनमन्
2. मध्यमपुरुष: – अनमः – अनमतम् – अनमत
3. उत्तमपुरुषः – अनमम् – अनमाव – अनमाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुष: – नमतु – नमताम् – नमन्तु
2. मध्यमपुरुषः – नम – नमतम् – नमत
3. उत्तापुरुष – नमानि – नमाव – नमाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – नमेत् – नमेताम् – नमेयुः
2. मध्यमपुरुषः – नमः – नर्मतम् – नमेत
3. उत्तमपुरुषः – नमेयम् – नमेव – नर्मम

घ्रा (जिघ्र ) – सूंघना
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – जिघ्रति – जिघ्रतः – जिघ्रन्ति
2. मध्यमपुरुषः – जिघ्रसि – जिघ्रथः – जिघ्रथ
3. उत्तमपुरुषः – जिघ्रामि – जिघ्राव: – जिघ्राम:

लट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – घ्रास्यति – घ्रास्यतः – घ्रास्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – घ्रास्यसि – घ्रास्यथः – घ्रास्यथ
3. उत्तमपुरुषः – घ्रास्यामि – घ्रास्यावः – घ्रास्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अजिघ्रत् – अजिघ्रताम् – अजिघ्रन्
2. मध्यमपुरुष: – अजिघ्रः – अजिघ्रतम् – अजिघ्रत
3. उत्तमपुरुष: – अजिघ्रम् – अजिघ्राव – अजिघ्राम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – जिघ्रतु – जिघ्रताम् – जिघ्रन्तु
2. मध्यमपुरुषः – जिघ्र – जिघ्रतम् – जिघ्रत
3. उत्तमपुरुषः – जिघ्राणि – जिघ्राव – जिघ्राम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – जिभ्रेत् – जिघ्रताम् – जिभ्रेयुः
2. मध्यमपुरुषः – जिघ्रः – जिघ्रतम् – जिनेत
3. उत्तमपुरुषः – जिघ्रयम् – जिव – जिभ्रेम

पा (पिब्) – पीना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पिबति – पिबतः – पिबन्ति
2. मध्यमपुरुषः – पिबसि – पिबथः – पिबथ
3. उत्तमपुरुषः – पिबामि – पिबावः – पिबामः

लुट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पास्यति – पास्यतः – पास्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – पास्यसि – पास्यथः – पास्यथ
3. उत्तमपुरुषः – पास्यामि – पास्याव: – पास्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अपिबत् – अपितबताम् – अपिबन्
2. मध्यमपुरुषः – अपिबः – अपिबतम् – अपिबत
3. उत्तमपुरुषः – अपिबम् – अपिबाव – अपिबाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पिबतु – पिबताम् – पिबन्तु
2. मध्यमपुरुषः – पिब – पिबतम् – पिबत
3. उत्तमपुरुषः – पिबानि – पिबाव – पिबाम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – पिबेत् – पिबेताम् – पिबेयुः
2. मध्यमपुरुषः – पिबेः – पिबेतम् – पिबेत
3. उत्तमपुरुषः – पिबेयम् – पिबेव – पिबेम

नृत् (नृत्य) – नाचना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – नृत्यति – नृत्यतः – नृत्यनित
2. मध्यमपुरुषः – नृत्यसि – नृत्यथ: – नृत्यथ
3. उत्तमपुरुषः – नृत्यामि – नृत्यावः – नुत्यामः

लुट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – नर्तिष्यति – नर्तिष्यतः – नर्तिष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – नर्तिष्यसि – नर्तिष्यथ: – नर्तिष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – नतिष्यामि – नर्तिष्याव: – नर्तिष्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अनृत्यत् – अनृत्यताम् – अनृत्यन्
2. मध्यमपुरुष: – अनृत्यः – अनृत्यतम् – अनृत्यत
3. उत्तमपुरुष: – अनृत्यम् – अनृत्याव – अनृत्याम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – नृत्यतु – नृत्यताम् – नृत्यन्तु
2. मध्यमपुरुषः – नृत्य – नृत्यतम् – नृत्यत
3. उत्तमपुरुषः – नृत्यानि – नृत्याव – नृत्याम

विधिलिङ्लकारः (चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – नृत्येत् – नृत्येताम् – नृत्येयुः
2. मध्यमपुरुषः – नृत्येः – नृत्येतम् – नृत्येत
3. उत्तमपुरुषः – नृत्येयम् – नृत्येव – नृत्येम

हस् – हँसना (परस्मैपदी)
लट्लकारः (वर्तमानकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – हसति – हसतः – हसन्ति
2. मध्यमपुरुषः – हससि – असथः – हसथ
3. उत्तमपुरुषः – हसामि – हसाव: हसामः

लुट्लकारः (सामान्य भविष्यत्काल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – हसिष्यति – हसिष्यतः – हसिष्यन्ति
2. मध्यमपुरुषः – हसिष्यसि – हसिष्यथः – हसिष्यथ
3. उत्तमपुरुषः – हसिष्यामि – हसिष्यावः – हसिष्यामः

लङ्लकारः (अनद्यतन भूतकाल)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – अहसत् – अहसताम् – अहसन्
2. मध्यमपुरुषः – अहसः – अहसतम् – अहसत
3. उत्तमपुरुषः – अहसम् – अहसाव – अहसाम

लोट्लकारः (आदेशवाचक)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – हसतु – हसताम् – हसन्तु
2. मध्यमपुरुषः – हस – हसतम् – हसत
3. उत्तमपुरुषः – हसानि – हसाव – हसाम

विधिलिङ्लकारः ( चाहिए अर्थ में)

पुरुषः – एकवचनम् – द्विवचनम् – बहुवचनम्

1. प्रथमपुरुषः – हसेत् – हसेताम् – हसेयुः
2. मध्यमपुरुषः – हसेः – हसेतम् – हसेत
3. उत्तभपुरुषः – हसेयम् – हसेव – हसेम

Bihar Board Class 8 Sanskrit Book Solutions Amrita Bhag 3 व्याकरणम् समासस्य अवधारणा

BSEB Bihar Board Class 8 Sanskrit व्याकरणम् समासस्य अवधारणा

संस्कृत भाषा में दो या अधिक सार्थक शब्दों को एक साथ मिलाकर प्रयुक्त करने की व्यवस्था है। इसे “समास” कहते हैं। इसका अर्थ हैसमसनं समासः । अर्थात् पदों को एक साथ (सम्) रखना (असनम्) । एक साथ रखने पर उसके बीच की विभक्तियाँ लुप्त हो जाती हैं। दोनों पदों के बीच कैसा सम्बन्ध है इसके आधार पर समास के भेद होते हैं । इस सम्बन्ध को समास के विग्रह द्वारा प्रकट करते हैं। जैसे

1. समास का पद – पदों में सम्बन्ध (विग्रह)
2. राजपुरुषः – राज्ञः पुरुषः।
3. यथाशक्ति – शक्तिम् अनतिक्रम्य । (शक्ति की सीमा के अन्तर्गत)
4. पीताम्बरः – पीतम् अम्बरं यस्य सः ।
5. पाणिपादम् – पाणी च पादौ च तेषां समाहारः।

समास मूलतः चार प्रकार के हैं-

अव्ययीभाव, तत्पुरुष, बहुव्रीहि तथा द्वन्द्व । तत्पुरुष के अन्तर्गत कर्मधारय और द्विगु मुख्य रूप से होते हैं इसलिए कहीं-कहीं छह समासों की चर्चा दिखाई पड़ती है।

अव्ययीभाव समास – अव्यय के रूप में रहता है। इसमें प्रायः पूर्व पद के अर्थ की प्रधानता रहती है। जैसे

1. शक्तिमनतिक्रम्य = यथाशक्ति ।
2. दिनं दिनं प्रति = प्रतिदिनम् ।
3. गृहस्य समीपम् = उपगृहम् ।

तत्पुरुष समास – में उत्तर पदार्थ की प्रधानता होती है । इसमें कहीं-कहीं दोनों पदों की विभक्तियाँ भिन्न होती हैं तो व्यधिकरण तत्पुरुष कहलाता है। जैसे

1. ग्रामं गतः = ग्रामगतः । (द्वितीया तत्पुरुष)
2. ज्ञानेन हीनः = ज्ञानहीनः । (तृतीया तत्पुरुष)
3. व्याघ्रात् भयम् = व्याघ्रभयम् । (पञ्चमी तत्पुरुष)
4. गंगायाः जलम् = गङ्गाजलम् । (षष्ठी तत्पुरुष)
5. काव्ये प्रवीणः = काव्यप्रवीणः । (सप्तमी तत्पुरुष)
6. पूर्वपद की विभक्ति के अनुसार इसके भेद किये गये हैं।

तत्पुरुष समास में कभी-कभी दोनों पदों की विभक्तियाँ समान होती हैं,

तब उसे कर्मधारय समास कहते हैं।

1. जैसे- नीलं कमलम् = नीलकमलम्
2. वीरः पुरुषः = वीरपुरुषः
3. घन इव श्यामः = घनश्यामः
4. कुत्सितः पुरुषः = कुपुरुषः

ऐसे ही समास में पूर्वपद संख्या वाचक हो, तो उसे द्विगु कहते हैं। जैसे

1. त्रयाणां लोकानां समाहारः = त्रिलोकी
2. सप्तानां शतानां समाहारः = सप्तशती
3. नवानां रात्रीणां समाहारः = नवरात्रम्

‘न’ का समास किसी पद के साथ होने से उसे “न” समास कहते हैं। न का व्यञ्जन के पूर्व ‘अ’ तथा स्वर के पूर्व ‘अन्’ हो जाता है। जैसे

1. न मोघः = अमोघः
2. न सिद्धः = असिद्धः
3. न अर्थः = अनर्थः
4. न आगतः = अनागतः

बहुव्रीहि समास में दोनों पदों के अर्थों से भिन्न अन्य पदार्थ की प्रधानता
होती है । जैसे

1. दश आननानि यस्य सः = दशाननः (अर्थात् रावण)
2. पीतम् अम्बरं यस्य सः = पीताम्बरः (अर्थात् विष्णु)
3. वीणा पाणौ यस्याः सा = वीणापाणिः (अर्थात् सरस्वती)

द्वन्द्वसमास – ‘च’ के अर्थ में होता है, इसलिए इसमें दोनों पदों के अर्थों की प्रधानता होती है। जैसे

1. रामश्च कृष्णश्च = रामकृष्णौ
2. सुखं च दु:खं च = सुखदुःखें
3. पिता च पुत्रश्च = पितापुत्री
4. सीता च गीता च = सीतागीत

यह स्मरणीय है कि सन्धि के समान समास भी संस्कृत भाषा की . विशिष्टता है जिससे भाषा में संक्षेपण, अभिनव अर्थ का प्रकाशन एवं बहुव्रीहि समास के प्रयोग से व्यञ्जना वाले अर्थ भी लाये जाते हैं।

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Answers Chapter 7 Concept of Project and Planning

Question 1.
Project identification deals with:
(A) Viable Product idea
(B) Logical opportunity
(C) Effective demand
(D) None of these
Answer:
(A) Viable Product idea

Question 2.
Following is not considered with quantifiable projects :
(A) Power generation
(B) Mineral production
(C) Family welfare
(D) Water supply
Answer:
(C) Family welfare

Question 3.
Lack of standardisation of the equipment is due to:
(A) Internal constraints
(B) External constraints
(C) Government barriers
(D) Regulatory barriers
Answer:
(B) External constraints

Question 4.
Factor intensity oriented projects are:
(A) Capital oriented projects
(B) Labour intensive projects
(C) Technology oriented projects
(D) Both (a) and (b)
Answer:
(D) Both (a) and (b)

Question 5.
A project is:
(A) Cluster of activities
(B) Single activity
(C) Group of innumerable activities
(D) None of these
Answer:
(A) Cluster of activities

Question 6.
Project life cycle is not concerned with the following:
(A) Pre-investment stage
(B) Constructive stage
(C) Normalisation stage
(D) Stabilisation stage
Answer:
(D) Stabilisation stage

Question 7.
Project is not concerned with :
(A) Innovation
(B) Vision
(C) Risk
(D) Creativity
Answer:
(D) Creativity

Question 8.
Project management is not concerned with:
(A) Functional approach
(B) Centralised policy formulation
(C) Decentralised implementation
(D) Decentralised policy formulation
Answer:
(D) Decentralised policy formulation

Question 9.
Expansion project helps in:
(A) Supplementing the existing resources
(B) Capturings supply of critical inputs
(C) Encashing additional opportunities
(D) None of these
Answer:
(C) Encashing additional opportunities

Question 10.
Modernisation improves:
(A) Products
(B) Production
(C) Processes
(D) Capacity
Answer:
(D) Capacity

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Answers Chapter 12 Accounting Ratios

Question 1.
Net working capital means:
(A) C. A.-C.L.
(B) C.A. + C.L.
(C) C.L. – C.A.
(D) None of the above
Answer:
(A) C. A.-C.L.

Question 2.
Ideal Current Ratio is:
(A) 2:1
(B) 1:2
(C) 3:2
(D) 4:l
Answer:
(A) 2:1

Question 3.
Which of the following is not an Operating Expense ?
(A) Advertising Expense
(B) Preliminary exp written off
(C) Wages
(D) Rent
Answer:
(B) Preliminary exp. written off

Question 4.
Stock Turnover Ratio comes under:
(A) Liquidity Ratio
(B) Profitability Ratio
(C) Activity Ratio
(D) Financial Position Ratio
Answer:
(C) Activity Ratio

Question 5.
Current Ratio is :
(A) Balance Sheet Ratio
(B) P/L Ratio
(C) Composit Ratio
(D) None of these
Answer:
(A) Balance Sheet Ratio

Question 6.
Ratio provide a ……… measure of a company’s performance and condition:
(A) Qualitative
(B) Relative
(C) Definite
(D) Goods
Answer:
(B) Relative

Question 7.
The primary concern of creditors when assessing the strength of a firm is the firm’s:
(A) Liquidity
(B) Share price
(C) Solvency
(D) Profitability
Answer:
(D) Profitability

Question 8.
The two basic measures of liquidity are:
(A) Stock & Debtors Turnover Ratio
(B) Current ratio & operating ratio
(C) Current ratio and liquid ratio
(D) Gross & Net Profit Ratio
Answer:
(C) Current ratio and liquid ratio

Question 9.
Analysis involves comparison of current to past performance and the evaluation of developing kind:
(A) Time Series
(B) Marginal
(C) Quantitative
(D) Cross-sectional
Answer:
(A) Time Series

Question 10.
Ratios are a measure of the speed with which various accounts are converted into sales or cash:
(A) Activity
(B) Debt
(C) Solvency
(D) Liquidity
Answer:
(A) Activity

Question 11.
The ………. is useful in evaluating credit and collection policies:
(A) Liquid Ratio
(B) Current Ratio
(C) Average payment period
(D) Average collection period
Answer:
(D) Average collection period

Question 12.
The……. ratios are primarily measures of return:
(A) Debt
(B) Profitability
(C) Activity
(D) Liquidity
Answer:
(C) Activity

Question 13.
The foilwing groups of ratios primarily measure risk:
(A) Activity, liquidity and profitablity
(B) Activity, debt and profitability
(C) Liquidity, activity, and common share
(D) Liquidity, activity and debt
Answer:
(B) Activity, debt and profitability

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Answers Chapter 6 Business Planning

Question 1.
An entrepreneur prefers which form of organisation if production is to be undertaken on small scale basis ?
(A) Sole Trade
(B) Partnership
(C) Company
(D) None of the above
Answer:
(A) Sole Trade

Question 2.
creates imperfection in the market which ultimately increases the volume of sales and profit.
(A) Promotion
(B) Innovation
(C) Both of the above
(D) None of the above
Answer:
(B) Innovation

Question 3
is defined as discovery of business opportunities.
(A) Marketing
(B) Innovation
(C) Promotion
(D) None of the above
Answer:
(C) Promotion

Question 4.
The of business also determines the form of organisation.
(A) Size
(B) Location
(C) Study
(D) None of the above
Answer:
(A) Size

Question 5.
A successful entrepreneur must possess the quality of the following:
(A) Leadership
(B) Control
(C) Innovation
(D) All of these
Answer:
(D) All of these

Question 6.
Which of the following is a main problem connected with business ?
(A) Profit
(B) Money
(C) Sales
(D) Risk Management
Answer:
(D) Risk Management

Question 7.
Out of the following formulating of the general plt.u of business depends ?
(A) Project Report
(B) Plant and Production Planning
(C) Marketing Planning
(D) Financial Planning
Answer:
(B) Plant and Production Planning

Bihar Board Class 8 Sanskrit Book Solutions Amrita Bhag 3 व्याकरणम् सर्वनाम विशेषणं क्रियाविशेषणं च

BSEB Bihar Board Class 8 Sanskrit व्याकरणम् सर्वनाम विशेषणं क्रियाविशेषणं च

(क) सर्वनाम-व्याकरण में सामान्यतः सर्वनाम की परिभाषा यह दी गयी है कि संज्ञा शब्द के स्थान पर आने वाला शब्द सर्वनाम होता है । जैसे वह, यह, कौन, तुम, हम इत्यादि । यह परम्परा अंग्रेजी व्याकरण से चली है जहाँ सर्वनाम को अर्थात् संज्ञा का स्थानापन्न कहते हैं। संज्ञा का बार-बार प्रयोग बचाने के लिए सर्वनाम प्रयुक्त होते हैं। संस्कृत में भी प्राय: इसी अर्थ में सर्वनाम शब्द आते हैं । पाणिनि ने सर्व आदि कुल पैतीस (35) शब्दों को सर्वनाम कहा है (सर्वादीनि सर्वनामानि) इनके शब्द रूप अन्य प्रातिपदिक शब्दों से कुछ भिन्न होते हैं। सर्वनामों में भी सभी लिङ्ग रहते हैं। केवल युष्मद् और अस्मद् का रूप सभी लिङ्गों के लिए एक समान होता है अर्थात् इनमें लिङ्गगत वैशिष्ट्य नहीं रहता । अन्य सभी सर्वनमों के पृथक्-पृथक् लिङ्गों में भिन्न रूप होते हैं । जैसे-सर्व का पुंल्लिङ्ग रूप सर्वः सर्वां-सर्वे इत्यादि है तो स्त्रीलिङ्ग में सर्वा-सर्वे-सर्वाः है, नपुंसकलिङ्ग में सर्वम्-सर्वे सर्वाणि इत्यादि है।

सर्वनामों में तद्, यद्, इदम्, अदस्, युष्मद्, अस्मद्, भवत् और किम् के प्रयोग बहुत प्रचलित हैं इसलिए सामान्यतः इनके रूपों पर पर्याप्त बल दिया जाता है। यह ध्यातव्य है कि युष्मद् और अस्मद् के रूप कुछ जटिल हैं । इनके प्रातिपदिक रूप केवल बहुवचनों में ही दिखाई पड़ते हैं। एकवचन, द्विवचन में न अस्मद् का पता रहता है, न युष्मद् का । इन पर ध्यान देना चाहिए । यह भी ध्यातव्य है कि दिशावाचक पूर्व, दक्षिण और उत्तर शब्द तो सर्वनाम हैं, पश्चिम नहीं । इसी प्रकार संख्यावाचक एक और द्वि सर्वनाम है अन्य संख्याएँ सर्वनाम नहीं हैं।

जिस संज्ञा के स्थान में सर्वनाम आता है उसके उस संज्ञा के लिङ्ग और वचन का ग्रहण करता है। जैसे इयं गङ्गा नदी, तस्यां वर्षपर्यन्तं जलं वर्तते । यहाँ नदी स्त्रीलिङ्ग है इसलिए उसका सर्वनाम ‘तस्याम्’ भी स्त्रीलिङ्ग एकवचन है। उसका सार्वनामिक विशेषण “इयम्” भी वैसा ही है। निम्नलिखित वाक्यांशों में रेखांकित पद सर्वनाम हैं-उत्तरस्य तडागस्य, अन्यस्यां (अपरस्यां) नद्याम्, अपराणि फलानि, एक पुस्तकम्, उभौ बालको, सर्वेभ्यः जनेभ्यः, दक्षिणस्यै दिशाये, एकस्याः नार्याः, सर्वाभिः बालिकाभिः, कस्याः नगर्याः आगच्छसि ? उत्तरस्मिन् भागे हिमालयः, पूर्वस्यां दिशायाम्-ये सार्वनामिक विशेषण हैं किन्तु संस्कृत में सर्वनाम ही हैं।

(ख) विशेषण-किसी अन्य पद की विशेषता बताने वाले शब्द को विशेषण कहते हैं । “विशेषण” सापेक्ष शब्द है इसलिए इसका विशेष्य के साथ सम्बन्ध होता है । विशेष्य की ही विशेषता विशेषण प्रकट करता है। वह विशेष्य सुबन्त या तिङन्त कोई भी हो सकता है, इसलिए विशेषण के दो भेद होते हैं

1. सामान्यविशेषण जो सुबन्त की विशेषता बताता है।
2. क्रियाविशेषण जो तिङन्त अथवा उसके स्थानापन्न क्रिया रूप में प्रयुक्त कृदन्त की विशेषता बताता है । सामान्यतः इन दोनों को पृथक् माना जाता है क्योंकि इनके प्रयोग की विशेषताएँ पृथक्-पृथक् होती हैं।

यहाँ (सामान्य) विशेषण की विवेचना की जाती है। यह विशेषण – विशेष्य का अन्धानुकरण करता है । व्याकरण के वचन, लिङ्ग तथा विभक्ति की दृष्टि से जो स्थिति विशेष्य की होती है वही विशेषण की भी रहती है। इन उदाहरणों में इसे देख सकते हैं-सुन्दरं पुष्पम्, लघूनि चित्राणि, निपुणस्य छात्रस्य, गभीरायां नद्याम्, अस्मिन् गृहे, मूर्खायाः दास्याः, दुर्बलयोः बालकयोः, धवले वस्त्रे, उत्कृष्टानि फलानि, जीर्णात् गृहात्, निर्धनेभ्यः छात्रेभ्यः इत्यादि ।

विशेषण का स्वरूप जैसा होगा (अकारान्त, इकारान्त, उकारान्त आदि) उस शब्द के ढाँचे पर ही इसका रूप चलेगा। जैसे अकारान्त विशेषण का पुँल्लिग में ‘बालक’ के समान, नपुंसकलिंग में ‘फल’ के समान और स्त्रीलिंग आकारान्त हो जाने पर ‘लता’ के समान रूप होगा। नीचे के उदाहरण देखें-

शीतल (ठंडा)-

• पुंल्लिग – शीतलः, शीतलौ, शीतला:
• स्त्रीलिंग – शीतला, शीतले, शीतला:
• नपुंसकलिंग – शीतलम्, शीतले, शीतलानि

अन्य स्वरा में अन्त होने वाले विशेषणों के रूप उनके संज्ञा-रूपों के समान होते हैं।

जैसे-

• लघु (छोटा) का रूप
• पुं. – लघुः लघू, लघवः
• नपुं – लघु लधुनी, लघूनि (मधु के समान)

नीचे कुछ उपयोगी विशेषण दिये जाते हैं

रंगसम्बन्धी – सफेद = श्वेतः । काला = कृष्णः, श्यामः । लाल = रक्तः अरुणः । पीला = पीतः । नीला = नीलः ।

आकारसम्बन्धी-छोटा = ह्रस्वः, लघुः । बड़ा = विशालः, महान् । मोटा = स्थूलः, पीनः । लम्बा = दीर्घः लम्बः । पतला = कृशः, क्षीणः । लंगड़ा = खञ्जः।

स्वभावसम्बन्धी-अच्छा = सुशीलः, सज्जनः, शोभन:, उत्तमः, सुन्दरः (अर्थ के अनुसार प्रयोग होता है)। सबसे अच्छा = श्रेष्ठः । सुस्त = मन्दः । चालाक = चतुरः, निपुणः, कुशलः । चंचल = चपलः, चञ्चलः । तेज = तीव्रः । बुरा = दुष्टः । पढ़ा-लिखा = शिक्षितः ।

गुणसम्बन्धी-कड़ा = कठोरः । मजबूत = दृढः, सबलः । कमजोर = दुर्बलः। सूखा = शुष्कः । गीला = आर्द्रः । ठंडा = शीतः, शीतलः । गर्म = उष्णः । महीन = सूक्ष्मः । मुलायम = कोमलः, मृदुलः । रूखा = रूक्षः । तीखा = तीक्ष्णः । कड़वा = कटुः । तीता = तिक्तः । गरीब = निर्धनः, दरिद्रः । धनी = धनिकः, धनी । मीठा = मधुरः, मिष्टः । खट्टा = अम्लः । कसेला = कषायः।

मूलत: सर्वनाम रहने वाले शब्द विशेषण के रूप में प्रयुक्त होते हैं। इनमें भी विशेष्य के अनुसार लिङ्ग, वचन तथा विभक्ति का प्रयोग होता है । इनका संस्कृत भाषा के दैनिक व्यवहार में बहुत महत्त्व है । इदम् (तीनों लिङ्ग), अदस् (तीनों लिङ्ग), यद् (तीनों लिङ्ग), तद् (तीनों लिङ्ग), एतद् (तीनों लिङ.) एवं किम् (‘तीनों लिङ्ग)-इनका प्रयोग बहुत अधिक देखा जाता है, इसलिए इनके रूपों को संस्कृत वाग्धारा की दृष्टि से स्मरण रखना आवश्यक है। कुछ उदाहरण देखें – के के बालकाः सन्ति ? (कौन-कौन लड़के हैं ?)

एतस्य गृहस्य (इस घर का)।
असौ बालकः (वह लड़का)।

अस्याः बालिकायाः (इस लड़की का)।
कस्यां पाठशालायाम् (किस पाठशाला में)।
तेषां छात्राणाम् (उन छात्रों का)।
तानि पुष्पाणि (वे फूल)।
तस्मात् नगरात् (उस शहर से)

इसी प्रकार सैकड़ों उदाहरण बनाने का प्रयास करें। इस प्रसंग में अनिश्चय वाचक सार्वनामिक विशेषणों का भी प्रयोग सीखना चाहिए। प्रश्नवाचक सर्वनाम (तथा अव्यय) से ‘चित्’ या ‘चन’ लगाने पर अनिश्चय वाचक शब्द (सार्वनामिक विशेषण या अव्यय) बन जाते हैं। विशेषण में चित्, चन के पूर्व ऊपर के अनुसार विभक्ति लगती है। उदाहरण देखें

• कोई लड़का (क: + चित् = कश्चित् बालकः)
• किसी लड़की का (काम् + चित् = काञ्चित् बालिकाम्)
• (यहाँ सन्धि के नियम लगते हैं)।
• किसी जगह से (कस्मात् + चित् = कस्माच्चित् स्थानात्)
• कुछ फूलों को (कानि + चित् = कानिचित् पुष्पाणि)
• किसी शहर में (कस्मिन् + चित् = कस्मिंश्चित् नगरे)
• चित् के स्थान पर ‘चन’ (हलन्त नहीं) तथा ‘अपि’ का प्रयोग भी देखा जाता है किन्तु सन्धि के नियमों का पालन आवश्यक है। उदाहरण

किसी नदी में = कस्याञ्चित, कस्याञ्चन, कस्यामपि नद्याम् । कुछ मनुष्यों का = केषाञ्चित्, केषाञ्चन, केषामपि मनुष्याणाम् ।

(ग) क्रिया विशेषण-ऊपर कहा गया है कि विशेषण का ही एक भेद क्रिया विशेषण है जो तिङन्त या क्रिया रूप में प्रयुक्त कृदन्त की विशेषता बतलाता है। क्रिया की विशेषता का अर्थ है उसके प्रकार, स्थान, काल इत्यादि का बोध कराना । इसलिए क्रिया विशेषण इन लक्ष्यों की पूर्ति करते हैं। क्रिया विशेषण अव्यय के रूप में हो जाते हैं इसलिए इनमें लिंग, वचन विभक्ति का प्रश्न नहीं उठता, सदा एकरूप रहते हैं। कुछ लोगों ने भ्रमवश “क्रियाविशेषणे द्वितीया” के रूप में नियम बनाया है। वस्तुतः यह व्यर्थ है। अव्यय के स्वरूप के अनुसार किसी शब्द में “अम्” लगा हो तो वह द्वितीयान्त नहीं होता ।

क्रिया विशेषण अव्यय होते हैं इसलिए अव्ययों के तीनों भेद (मूल अव्यय, प्रत्ययान्त अव्यय तथा अव्ययीभाव समास) यहाँ गृहीत होते हैं।

उदाहरण देखें

मूल अव्यय – वृक्षात् फलं पृथक भवति ।
स प्रात: गमिष्यति ।
त्वं पुनः समागतः असि।
पण्डित: उच्चैः वदति ।

प्रत्ययान्त अव्यय – अहम् अन्यत्र पठिष्यामि (स्थानवाचक)।
इदम् उभयथा सिध्यति (प्रकारवाचक)।
यदा सः आगतः तदा वृष्टिः जाता (कालवाचक)।
शिक्षकः कथञ्चित् चलति (प्रकारवाचक)।
अव्ययीभाव समास-अहं यथाशक्ति करिष्यामि ।
प्रधानाध्यापकः उपविद्यालयं समागतः ।
छात्राः प्रतिदिनं परिश्रमं कुर्वन्ति ।

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Answers Chapter 5 Selection and Setting Up of An Enterprise

Question 1.
Selection of an enterprise depends on:
(A) Sole Trading
(B) Right of Entrepreneur
(C) Self Ability of Entrepreneur
(D) None of the above
Answer:
(C) Self Ability of Entrepreneur

Question 2.
Easy in formation is:
(A) Sole Trading
(B) Partnership Firm
(C) Joint Stock Company
(D) None of the above
Answer:
(A) Sole Trading

Question 3.
The point which considered while selecting an enterprise is:
(A) Product
(B) Marketing
(C) Availability of Capital
(D) None of the above
Answer:
(C) Availability of Capital

Question 4.
Out of the following which is defined as discovery of business opportunities ?
(A) Product
(B) Promotion
(C) Marketing
(D) Production
Answer:
(B) Promotion

Question 5.
What are the things that enterprise do ? The paths they follow and the decision they take in order to reach certain points and levels of success.
(A) Production
(B) Distribution
(C) Marketing
(D) Strateties
Answer:
(D) Strateties

Question 6.
What creates imperfection in the market which ultimately increases the volume of sales and profit ?
(A) Innovation
(B) Promotion
(C) Marketing
(D) None of the above
Answer:
(A) Innovation

Question 7.
How will you formulate general plan of business ?
(A) By production planning
(B) By cost planning
(C) By Financial Planning
(D) By doing all of the above
Answer:
(D) By doing all of the above

Question 8.
An enterpreneur prefers which form of organisation if production is to be undertaken on small basis ?
(A) Sole Trade
(B) Partnership
(C) Company
(D) None of the above
Answer:
(A) Sole Trade

Question 9.
creates imperfection in the market which ultimately increases the volume of sales and profit.
(A) Promotion
(B) Innovation
(C) Both of the above
(D) None of the above
Answer:
(B) Innovation

Question 10.
is defined as discovery of business opportunities
(A) Marketing
(B) Innovation
(C) Promotion
(D) None of the above
Answer:
(C) Promotion

Question 11.
The of business also determines the form of organisation.
(A) Size
(B) Location
(C) Study
(D) None of the above
Answer:
(A) Size

Question 12.
A successful enterpreneur must possess the quality of the following:
(A) Leadership
(B) Control
(C) Innovation
(D) All of these
Answer:
(D) All of these

Question 13.
Which of the following is a main problem connected with business ?
(A) Profit
(B) Money
(C) Sales
(D) Risk Managements
Answer:
(D) Risk Managements

Question 14.
Out of the following formulating of the general plan of business depends ?
(A) Project Report
(B) Plant and Production Planning
(C) Marketing Planning
(D) Financial Planning
Answer:
(B) Plant and Production Planning

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship VVI Objective Questions Model Set 7 in English

Question 1.
Responsibility of Entrepreneurs are-
(A) Towards Society
(B) Towards Government
(C) Towards Environment
(D) All of the above
Answer:
(A) Towards Society

Question 2.
Marketing expenditure is a burden –
(A) On Industry
(B) On businessman
(C) On Consumers
(D) On all of these
Answer:
(D) On all of these

Question 3.
Learning process involves –
(A) Drive
(B) Cue
(C) Repayment
(D) Drive, Cue & Response
Answer:
(C) Repayment

Question 4.
Duty of Entrepreneur ‘s –
(A) Overcharging
(B) Tax-invasion
(C) Environment pollution
(D) None of these
Answer:
(D) None of these

Question 5.
The social responsibility of management is –
(A) Towards all
(B) Only Towards Employees
(C) Towards Government
(D) None of these
Answer:
(B) Only Towards Employees

Question 6.
Naked Debentures are –
(A) Fully Secured
(B) Partly Secured
(C) Unsecured
(D) None of these
Answer:
(A) Fully Secured

Question 7.
Easy in establishment is –
(A) Sole Trade
(B) Partnership Firm
(C) Joint Stock Company
(D) None of these
Answer:
(A) Sole Trade

Question 8.
Which of the following is a kind of opportunities ?
(A) First opportunity
(B) Created opportunity
(C) Last opportunity
(D) None of these
Answer:
(A) First opportunity

Question 9.
Market Demand is also known as –
(A) Demand forecasting
(B) Real Demand
(C) Supply
(D) None of these
Answer:
(D) None of these

Question 10.
Fixed cost includes –
(A) Cost of Raw material
(B) Cost of Labour
(C) Cost of power
(D) Cost of factory
Answer:
(C) Cost of power

Question 11.
Following things are necessary for market assessment –
(A) Supply
(B) Demand
(C) Nature of competition
(D) All of the above
Answer:
(D) All of the above

Question 12.
The important aspects of product inspection are –
(A) Production inspection
(B) Process inspection
(C) Inspection analysis
(D) All of the above
Answer:
(D) All of the above

Question 13.
Project is prepared –
(A) By promoters
(B) By Managers
(C) By Entrepreneurs
(D) By all of these
Answer:
(C) By Entrepreneurs

Question 14.
Personal Selling is –
(A) Verbal Presentation
(B) Written Presentation
(C) Visual Presentation
(D) None of these
Answer:
(D) None of these

Question 15.
Social structure is composed at –
(A) Functional Division of Society
(B) Functional Division of Caste
(C) Functional Division of Community
(D) None of the above
Answer:
(B) Functional Division of Caste

Question 16.
Which of the following is important for environment ?
(A) Searching of opportunities
(B) Avoidance of unethical behavior
(C) Fulfillment of social obligations
(D) Profit Earning Process
Answer:
(A) Searching of opportunities

Question 17.
The determinants of bonds decisions are –
(A) Amount of profits
(B) Liquidity of funds
(C) Age of the company
(D) All of the above
Answer:
(C) Age of the company

Question 18.
Which of the following factors is to be considered while selecting a product of service ?
(A) Cost of Production
(B) Competition
(C) Profit possibility
(D) All of the above
Answer:
(A) Cost of Production

Question 19.
A good plan is-
(A) Expensive
(B) Time consuming
(C) Flexible
(D) Rigid
Answer:
(D) Rigid

Question 20.
Planning may be-
(A) Short-term
(B) Mid-term
(C) Long-term
(D) For all terms
Answer:
(D) For all terms

Question 21.
Planning –
(A) Necessary
(B) Unnecessary
(C) Wastage of time
(D) Wastage of money
Answer:
(A) Necessary

Question 22.
Which of the following is an element of sensing the ‘ opportunities ?
(A) Ability of percerse
(B) Insight into the change
(C) Innovative quality
(D) All of these
Answer:
(C) Innovative quality

Question 23.
Long term loan bears –
(A) Fixed Rate of Interests
(B) Flexible Rate of Interest
(C) Zero Rate of Interest
(D) None of the above
Answer:
(C) Zero Rate of Interest

Question 24.
Venture capital contains –
(A) High Risk
(B) Venture Risk
(C) No Risk
(D) None of these
Answer:
(D) None of these

Question 25.
Current Assets include-
(A) Furniture
(B) Investment
(C) Good will
(D) Debtors
Answer:
(D) Debtors

Question 26.
Modernization improves –
(A) Products
(B) Production
(C) Process
(D) Capacity
Answer:
(A) Products

Question 27.
Integration Means-
(A) Internal expansion
(B) External expansion
(C) Internal and External Expansion
(D) None of the above
Answer:
(A) Internal expansion

Question 28.
Management is –
(A) Art
(B) Science
(C) Arts & Science both
(D) None of the above
Answer:
(D) None of the above

Question 29.
DPR is a-
(A) Working Plan
(B) Action Plan
(C) Implementation Plan
(D) None of the above
Answer:
(A) Working Plan

Question 30.
A Project is-
(A) Cluster of activities
(B) Single activity
(C) Group of innumerable activities
(D) None of these
Answer:
(D) None of these

Question 31.
Project Report is a summary of –
(A) Facts
(B) Information
(C) Analysis
(D) All of these
Answer:
(D) All of these

Question 32.
Dividend is-
(A) Net Profit
(B) Appropriation of Profit
(C) Reserve Fund
(D) Part of undistributed Profit
Answer:
(C) Reserve Fund

Question 33.
The most extensive scope is of –
(A) Brand
(B) Labelling
(C) Packaging
(D) Trademark
Answer:
(D) Trademark

Question 34.
The advantage of Marketing to-
(A) Consumers
(B) Businessmen
(C) Manufacturers
(D) To all
Answer:
(A) Consumers

Question 35.
The foremost need in the development of a country is of-
(A) Physical Resources
(B) Economic Resources
(C) Efficient Management
(D) None of the above
Answer:
(D) None of the above

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Answers Chapter 11 Fund Flow Statement

Question 1.
The term ‘Fund’ as used in Fund Flow Analysis means :
(A) Cash only
(B) Current Assets
(C) Current Liability
(D) Excess of Current Assets over Current Liabilities
Answer:
(D) Excess of Current Assets over Current Liabilities

Question 2.
Purchase of goodwill by issuing debentures is:
(A) Application of Fund
(B) Sources of fund
(C) No flow of Fund
(D) None of these
Answer:
(C) No flow of Fund

Question 3.
Opening Stock is:
(A) Sources of fund
(B) Application of Fund
(C) No flow of fund
(D) None of these
Answer:
(B) Application of Fund

Question 4.
Closing Stock is:
(A) Sources of Fund
(B) Application of fund
(C) No flow of fund
(D) None of these
Answer:
(A) Sources of Fund

Question 5.
Increase in Share premium is:
(A) Sources of fund
(B) Application of fund
(C) No flow of fund
(D) None of these
Answer:
(A) Sources of fund

Question 6.
Increase in Fixed Assets due to Cash Purchase is:
(A) Sources of fund
(B) Applicaiton of fund
(C) Inflow of fund
(D) None of these
Answer:
(B) Applicaiton of fund

Question 7.
What will do purchase of plant in working capital:
(A) Decrease
(B) Increase
(C) No effect
(D) None of the above (a) and (b)
Answer:
(A) Decrease

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Answers Chapter 10 Fixed and Working Capital Requirements

Question 1.
Various public utility undertakings have to invest heavily on :
(A) Current Assets
(B) Fixed Assets
(C) Fictitious Assets
(D) None of the above
Answer:
(B) Fixed Assets

Question 2.
Long-term loan bears:
(A) Fixed Rate of Interest
(B) Flexible Rate of Interest
(C) Zero Rate of Interest
(D) None of the above
Answer:
(A) Fixed Rate of Interest

Question 3.
Working Capital
(A) Permanent Working Capital
(B) Variable Working Capital
(C) Regular and Seasonal
(D) All the above
Answer:
(D) All the above

Question 4.
Net Working Capital means:
(A) C. A.-C.L.
(B) C. A.+ C. L.
(C) C. L. – C. A.
(D) None of the above
Answer:
(A) C. A.-C.L.

Question 5.
Regular Working Capital is the part of:
(A) Permanent Working Capital
(B) Variable Working Capital
(C) Net Working Capital
(D) None of the above
Answer:
(A) Permanent Working Capital

Question 6.
Fixed cost includes:
(A) Cost of raw material
(B) Cost of labour
(C) Cost of power
(D) Cost of factory
Answer:
(D) Cost of factory

Question 7.
Fixed Capital is:
(A) Long-term
(B) Short-term
(C) Permanent
(D) None of the above
Answer:
(A) Long-term

Question 8.
Working Capital is what type in the nature ?
(A) Stable
(B) Unstable
(C) Floating
(D) Neither A nor B above
Answer:
(B) Unstable

Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Questions and Answers

BSEB Bihar Board 12th Entrepreneurship Objective Answers Chapter 4 Identification of Entrepreneurial Opportunities and Feasibility Study

Question 1.
Which of the following factors is to be considered while selecting a product or sevice ?
(A) Competition
(B) Cost of production
(C) Profit possibility
(D) All f the above
Answer:
(D) All f the above

Question 2.
Which of the following is not to be considered while selecting a product or service ?
(A) Marketing Assessment
(B) Practicability
(C) Competition
(D) Product Planning
Answer:
(D) Product Planning

Question 3.
Enterpreneur have the responsibility to meet which of the following obligation ?
(A) Statutory
(B) Managerial
(C) Neither a nor b of the above
(D) a and b above
Answer:
(A) Statutory

Question 4.
An enterpreneur is both a worker and ?
(A) Investor
(B) Manager
(C) Owner
(D) None of the above
Answer:
(C) Owner

Question 5.
Out of the following what is essential to study in feasibility study ?
(A) Cost
(B) Price
(C) Govern
(D) All of the above
Answer:
(D) All of the above